W ciągu kilkudziesięciu lat nawet milion gatunków zwierząt i roślin jest zagrożonych wyginięciem. Eksperci już ostrzegają przed punktami krytycznymi w ekosystemie. Jakie zagrożenia istnieją – i co możemy z nimi zrobić?

Jaki jest punkt zwrotny w wymieraniu gatunków?

Punkty zwrotne są często wymieniane w związku z kryzysem klimatycznym. Jako takie opisuje się na przykład topnienie pokrywy lodowej lub wylesianie w amazońskich lasach deszczowych. To znaczy: jeśli wartość graniczna zostanie przekroczona, konsekwencje mogą być prawie nieodwracalne i prowadzić do dalszych reakcji łańcuchowych. Te fizyczne punkty krytyczne również wpływają na wymieranie gatunków.

Według naukowców z Uniwersytetu w Oldenburgu termin krytyczny może być również problemem w odniesieniu do bioróżnorodności: jasno określona wartość lub skala, w której ekosystem jest nadal uważany za stabilny, jest nieskuteczny dla gatunków chroniących, ponieważ możemy go przeoczyć. Mniejsze zmiany przyrostowe.

Jak reakcje łańcuchowe zagrażają ekosystemom?

Fakt, że ekosystemy stały się kruche w wyniku wyginięcia gatunków, wynika na przykład z faktu, że wszystkie żywe istoty w piramidzie żywieniowej mają swoją własną funkcję i są od siebie zależne. Organizmy, które podobnie jak mrówki są postrzegane jako inżynierowie ekosystemów, często pełnią ważną funkcję: wiele innych organizmów jest od nich zależnych. Jednak polowanie na zwierzęta może również odgrywać ważną rolę, jak odkryli naukowcy ze Stanów Zjednoczonych w latach 60. XX wieku: bez określonej rozgwiazdy w pasie przybrzeżnym małże szybko stały się dominujące i uszkodziły ekosystem.

Przykłady pokazują, że nawet brak pojedynczych zwierząt może mieć daleko idące konsekwencje – a liczy się każdy gatunek. Ponieważ nie znamy jeszcze wielu gatunków, nie wiemy dokładnie, które z nich pełnią główne funkcje w jakich ekosystemach. To jeden z powodów, dla których, zdaniem naukowców, musimy chronić przyrodę jako całość.

Gdzie są dowody na punkty krytyczne wymierania gatunków?

Wiele wskazuje na to, że nawet najmniejsze, prawie niezauważone zmiany w składzie zooplanktonu mogą mieć katastrofalne skutki dla ekosystemów. Niektóre organizmy zooplanktonu, takie jak małe widłonogi, są obecnie bardzo gorące w południowym Morzu Północnym. Zamiast tego żyją tam inne rodzaje zooplanktonu. Ma to konsekwencje dla ryb: mówi dr. Anne Sell, biolog z Instytutu Rybactwa Morskiego Thunen w Bremerhaven. Oznacza to, że ofiara organizmu zmienia się pod względem czasu lub miejsca.

Dotyczy to na przykład dorsza, który rozmnaża się głównie późną zimą. Do pewnego czasu larwy dorsza muszą jeść zooplankton o określonej wielkości, aby przeżyć. Jednak nowe dominujące gatunki zooplanktonu są liczniejsze późnym latem, a nie wiosną: za późno na potomstwo dorsza. Ponieważ jest mniej zooplanktonu, mniejsze rozmiary i mniej składników odżywczych, larwy dorsza mają trudności ze znalezieniem pożywienia i przetrwaniem. Jeśli zmieni się wielkość stada dorsza, to z kolei wpłynie to na inne gatunki.

Jednocześnie rosnące temperatury oznaczają, że gatunki inwazyjne, takie jak meduzy i kałamarnice, coraz bardziej się rozprzestrzeniają. Punkty krytyczne dla środowiska często mają konsekwencje ekonomiczne – na przykład dla rybaków. Według naukowców z Uniwersytetu w Hamburgu dorsz, jak nazywa się dorsz bałtycki, cierpi z powodu przełowienia. Już za punkt krytyczny.

Czy mogą również wystąpić reakcje łańcuchowe z pozytywnymi skutkami?

Tak, ponieważ gdy zwierzęta i rośliny odradzają się, całe ekosystemy mogą się ponownie ustabilizować, jak pokazuje przykład wydry morskiej. Więcej wydr morskich w morzu przyniosłoby korzyści lasom wodorostów na wybrzeżu Pacyfiku, które są domem dla wielu stworzeń morskich. Wydry morskie żerują na jeżowcach, które stałyby się bardziej rozpowszechnione i szkodziły lasom wodorostów.

Według jednego z badań wydry morskie mogą stymulować zakwity glonówkopanie tam w poszukiwaniu pożywienia. Zwiększa to różnorodność genetyczną lasów trawy morskiej i lepiej chroni je przed skutkami zmiany klimatu. Wydry morskie prawie wyginęły i nadal są „zagrożone”.

Te pozytywne efekty można zaobserwować również w Europie: bobry mogą przyczynić się do poprawy jakości wody, co z kolei pomaga innym stworzeniom. Bobry pomagają nam, ludziom: Naukowcy z Wielkiej Brytanii badają, w jaki sposób nory bobrów łagodzą powodzie spowodowane niesprzyjającą pogodą.

Pozytywne reakcje łańcuchowe mogą również wystąpić, gdy zmieniamy nasze zachowanie jako ludzi: Według jednego z badań są Chociaż owady są martwe, ważki są bardziej ciepłolubne w Niemczech. Gatunki ważek są lepiej przystosowane do rosnących temperatur spowodowanych zmianą klimatu. Ale korzystają również z faktu, że jakość wody poprawiła się w ciągu ostatnich 30 lat dzięki różnym środkom zapobiegawczym i mogą ponownie znaleźć więcej pożywienia.

Dlaczego nie zauważyć wyginięcia gatunków na wczesnym etapie życia codziennego?

Mimo tej dobrej wiadomości nie powinniśmy lekceważyć wyginięcia gatunku: Miliony gatunków zwierząt i roślin na całym świecie są zagrożone wyginięciem. Jeśli jeden gatunek zawiedzie, inne mogą zostać dotknięte. Jednak zwykle dostrzegamy to zagrożenie w życiu codziennym dopiero wtedy, gdy gatunek zniknął.

Według ekspertów może to również wynikać z tak zwanego ruchomego zespołu bazowego: naukowcy odkryli, że Pokolenie, które ma wrażenie, że bioróżnorodność niewiele się zmieniła w porównaniu z poprzednimi dziesięcioleciami lub stuleciami. Jesteśmy po prostu przyzwyczajeni do obecnej sytuacji i traktujemy ją jako normę. Mniej zdajemy sobie sprawę z tego, jak w przeszłości istniała bioróżnorodność. Kwestionowanie tego sposobu myślenia może być ważnym krokiem w kierunku większego zaangażowania w ochronę gatunku.