Bardzo się starali, aby zapobiec najgorszemu. Jeszcze przed przerwą wakacyjną wpływowy wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Frans Timmermans groził Polsce sankcjami. Następnie holenderski komisarz przez wiele tygodni milczał. Wyglądało to tak, jakby chciał zapomnieć o groźbie. Tymczasem kanclerz Angela Merkel rozpoczęła ofensywę uroku. W dniu, w którym polski rząd zakończył kontrowersyjną reformę sądownictwa, Merkel pogratulowała nowemu premierowi Matuszowi Morawieckiemu. „Dziś stosunki niemiecko-polskie są bardziej zróżnicowane i żywe niż kiedykolwiek wcześniej” – stwierdziła kanclerz.

Nic nie działa. A teraz stało się najgorsze: polskie sądownictwo zostało „upolitycznione”, a rządząca partia Prawo i Sprawiedliwość może „wpływać” na orzeczenia Sądu Najwyższego – skarżył się w środę w Brukseli Timmermans. Oznacza to, że stało się dokładnie to, czemu UE chciała zapobiec: praworządność jest zagrożona.

Otwiera się otchłań

Tymczasem Bruksela wyciągnęła najniebezpieczniejszą broń i wszczęła postępowanie na podstawie art. VII Traktatu o Unii Europejskiej. Ponieważ rozwiązanie to mogłoby zakończyć się eliminacją prawa głosu – ubezwłasnowolnieniem Polski – nazywa się je „opcją nuklearną”. Podobnie jak bomba atomowa, broń ta ma przede wszystkim działać odstraszająco. Jednak odstraszanie zawiodło i dialog ustąpił miejsca wzajemnym oskarżeniom. Timmermans wciąż próbuje budować mosty. Powiedział, że podjął decyzję z „ciężkim sercem” i chciał ją zmienić. Dodał: „To nie jest opcja nuklearna, ale raczej próba dialogu”.

Ale te słowa nie odbiły się już echem w Warszawie, gdzie ludzie zaszyli się w zbudowanej przez siebie fortecy wozowej. Nawet polski prezydent Andrzej Duda, który do 2015 roku był posłem do Parlamentu Europejskiego, zarzucił UE kłamstwo. „Wielu przedstawicieli instytucji europejskich kłamie na temat Polski. Wy kłamiesz”. Obrus ​​został rozdarty i teraz otwiera się otchłań. Warszawa odizolowała się już od Brukseli w sporze o politykę uchodźczą. Tydzień temu na szczycie UE przewodniczący Rady UE Donald Tusk, który jest Polakiem, ostrzegał przed podziałem między Wschodem a Zachodem. Unia Europejska musi ponownie rozważyć swoje postępowanie, jeśli nie chce ponieść szkody.

Nacjonalistyczny Blok Wschodni stoi

Teraz różnica jest tak głęboka, że ​​opuszczenie Unii Europejskiej nie jest już wykluczone. Politolog Renata Minkowska na łamach „Die Zeit” podaje, że prawicowy rząd katolicki w Warszawie określił Unię Europejską jako wroga Polaków. Może to również doprowadzić do pożegnania Europy; Po wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej „Brexit” stał się możliwy. Ale na razie wygląda na to, że Polska wybrała emigrację wewnętrzną, jakby rząd w Warszawie przygotowywał się do zimnej wojny z Brukselą. W tym scenariuszu kluczowe będą najbliższe trzy miesiące. Tyle prawdopodobnie zajmie wprowadzenie sankcji, które rozpoczną się teraz.

Jak dotąd był to przede wszystkim akt symboliczny, bez wymiernych konsekwencji. Polska jest w krytycznej sytuacji, ale nie ma się czego bać. Prawa głosu nie zostaną odebrane, gdyż wymagałoby to jednomyślności w Radzie Ministrów, a Węgry miałyby prawo weta. Nowy nacjonalistyczny blok wschodni istnieje, co do tego nie ma wątpliwości. Decydująca bitwa w ciągu najbliższych tygodni rozegra się gdzie indziej: w krytykowanych przez Dudę instytucjach UE – i w polskiej opinii publicznej. Komisja Europejska będzie najpierw starała się przeciągnąć na swoją stronę Parlament Europejski (który okazał się w pełni przygotowany do zajęcia się tą kwestią), a następnie większość Rady Ministrów UE.

Przewodniczący Rady Tusk konkurentem PiS?

W Radzie potrzeba czterech piątych państw członkowskich, czyli 22 głosów, aby określić ryzyko „poważnego naruszenia” podstawowych wartości europejskich. Będzie to pierwszy sprawdzian dla komisji, ale także dla jej przeciwników. Czy Polska znajdzie kolejnych sojuszników? Jak zachowałyby się Czechy lub Wielka Brytania? Przewodniczący Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker i jego zastępca Timmermans mają nadzieję, że wystartuje większość; Niemcy i Francja pokazały już swoje wsparcie. Jeśli pierwszy akt procesu sankcyjnego zakończy się sukcesem, rząd PiS w Warszawie nie będzie mógł odgrywać roli prześladowanej niewinności – wynika z brukselskich wyliczeń.

Potem wróci do domu sama, musząc stawić czoła potężnej proeuropejskiej opozycji. Polskie społeczeństwo jest już głęboko podzielone. Nie tylko opozycja pokłada nadzieję w Europie. Wielu Polaków, którzy głosowali na rządzącą partię Prawo i Sprawiedliwość, jest jednocześnie lojalnych wobec UE – chociażby dlatego, że korzystają z dotacji zapewnianych przez Brukselę. Kluczową rolę mógłby odegrać przewodniczący Rady Tusk. Z jednej strony to on ma zorganizować głosowanie w Radzie Ministrów. Z drugiej strony mówi się, że przywódca szczytu UE ma nowe ambicje polityczne: może wrócić do Warszawy na czas, aby wziąć udział w kolejnych wyborach w Polsce w 2019 r. i rzucić wyzwanie PiS.

Jak wygląda przyszłość Unii Europejskiej?

Ale co się stanie, jeśli ten plan nie zadziała? A co jeśli polskie media – nękane przez rząd PiS – w końcu zwrócą się przeciwko Brukseli, a w UE nie będzie większości, która udzieliłaby ostrej nagany? Sankcje okazałyby się wówczas tępą bronią. Komisja wpadłaby w ich ręce. To tylko pogłębi podział na Wschód i Zachód. Posłuży także jako przecier dla wszystkich, którzy chcą pożegnać się z „inkluzywnym” modelem UE i domagać się „twardego rdzenia” lub „awangardy”. Waszym przywódcą jest Emmanuel Macron. Głowa liberalnego państwa francuskiego wzywa do „ponownego utworzenia” Unii Europejskiej – z Eurogrupą w jej centrum.

Jak dotąd Merkel i Juncker stawiali opór. Za wszelką cenę starają się utrzymać jedność UE – nawet za pomocą sankcji finansowych, czyli wycofania pomocy UE. Jeśli jednak przegrają bitwę o Polskę, debata o przyszłości Unii Europejskiej rozgorzeje. Fakt, że Berlin nie ma (jeszcze) nowego rządu, nie będzie już wymówką.