W Polsce opozycja pokonała prawicowy populistyczny PiS. Było to ważne zwycięstwo w światowej walce o liberalną demokrację.

Polska opozycja i Donlad Tusk kibicują po wyborach 15 października Foto: Damian Burzikowski/Newspix/Imago

Zacznijmy od krótkiej podróży do historii myśli politycznej. W Palazzo Publico w Sienie Można podziwiać XIV-wieczne obrazy Ambrogio Lorenzettiego. Po prawej stronie artysta przedstawia korzyści płynące z dobrego zarządzania. Znajdują się tu symbole głównych cnót, takich jak męstwo, roztropność i sprawiedliwość.

Ale coś innego jest bardziej interesujące. W dobrze zarządzanym mieście panuje podekscytowanie i szczęście. Tu się szyje i sprzedaje ubrania, pasie się kozy, a gdzie indziej buduje się domy. Rząd postaci tańczy na środku ulicy.

Traktat polityczny Lorenzettiego w formie szkicu jest odzwierciedleniem nastrojów zbiorowych i zawiera ważne spostrzeżenia na temat naszych w Polsce. Dla przyjaciół liberalnej demokracji wynik niedzielnych wyborów w Polsce – już potwierdzony i oficjalnie ogłoszony – jest powodem do świętowania. Frekwencja przekroczyła wszelkie oczekiwania. Wyniósł prawie 75 proc. i był wyższy niż w 1989 r., kiedy wybrano pierwszy niezależny parlament po komunie.

Choć najlepszy wynik uzyskała dotychczas rządząca populistyczna Partia Prawo i Sprawiedliwość (PiS) z niemal 36 proc., to potencjalna koalicja liberalnych demokratów (Platforma Obywatelska, Trzecia Droga, Lewica) ma większość pozwalającą jej na utworzenie rządu. Razem stanowią one prawie 54 proc.

„Polska wróciła!”

Już dawno ludzie w naszym kraju nie kibicowali i nie wymieniali się pomysłami na temat zwycięstwa wyborczego w sklepach i transporcie publicznym. Przyjaciele z zagranicy również przesyłają nam radosne komentarze. „Polska wróciła!” – „Znowu to zrobiłeś” – piszą.

To jest ważne. W procesie demokratycznym jest niewiele momentów nieskażonej radości. Zamiast tego życie codzienne jest pełne napięć, kompromisów i ważenia argumentów i praw różnych grup. Nie brakuje frustracji spowodowanej charakterystyczną opieszałością akcji.

Ta chwila pauzy i samozadowolenia jest bardzo cenna – codzienne negocjacje koalicyjne, nieuniknione spory, niecierpliwość wyborców i walki z przeciwnikami.

Tę chwilę pauzy można wykorzystać, aby przyjrzeć się bliżej temu, co będzie się działo w nadchodzących miesiącach i latach. Wybory w Polsce mają znaczenie narodowe, ale są też ważne z perspektywy europejskiej i globalnej. Zobaczmy, jakie są kluczowe punkty, o których musimy pomyśleć w tym kontekście.

W obiektywie PiS

Przede wszystkim użyj powyższego sformułowania: „Polska wróciła”… ale to nie do końca prawda. Tak, w Polsce wybory wygrała partia opozycyjna, która podkreśla swoje przywiązanie do wartości liberalno-demokratycznych. Istnieją dobre perspektywy na powrót do praworządności w ciągu najbliższych kilku lat, zwłaszcza w zakresie niezależności sądownictwa i decentralizacji.

Z drugiej strony, wbrew powszechnemu przekonaniu, zwłaszcza poza granicami kraju, Polska nie wróci po prostu do stanu sprzed 2015 roku.

Co to znaczy? Od niemal dekady na Polskę patrzy się z zewnątrz przez pryzmat PiS. To, co działo się w kraju, zwłaszcza sprzeczne z europejskim mainstreamem, często tłumaczono charakterem PiS jako partii antyeuropejskiej i populistycznej. Tak na przykład wyjaśniano ogólny stosunek do Niemiec w Polsce. Tę krytyczną ocenę kraju przypisuje się szerzonej przez PiS antyniemieckiej propagandzie.

Na przykład z niektórymi żądaniami reparacji za II wojnę światową czekano do przegranej wyborów przez rząd BIS, mając nadzieję, że po wyborach żądania te po prostu wyparują. Ale to nie musi tak być. Rzeczywiście, w Polsce istniały dwa równoległe procesy myślenia o Niemczech.

Polska nie chce już być młodszym partnerem

Właściwie to pierwsze było Kierowany antyniemiecką propagandą, o którym informowały media ogólnopolskie. Jednakże drugi, równoległy proces ma związek z surową oceną Władimira Putina w sprawie głębokich krzywd Niemiec wobec Rosji. Niemcy zignorowały zagrożenie, jakie Rosja stanowi dla mniejszych krajów Europy Środkowo-Wschodniej.

Jednocześnie Polska, podobnie jak inne kraje regionu, nie chce odgrywać roli młodszego partnera po ponad 30 latach transformacji demokratycznej. Dlatego kwestie takie jak reparacje, polityka historyczna i polityka wschodnia mogą być przez nowy rząd traktowane znacznie inaczej i w mniejszym stopniu niż 10 lat temu.

Po drugie, w Polsce historia dosłownie pisze się. Ale to nie tylko historia III RP, jak Polacy nazywają swoje państwo po upadku komunizmu w 1989 roku. To nie tylko historia polskiej demokracji. To opowieść o globalnej walce pomiędzy liberalną demokracją a narodowym populizmem.

Ten tekst pochodzi z dzień powszedni. Nasz tygodnik od lewej! Co tydzień Wochendas opowiada o świecie – takim, jaki mógłby być. Tygodnik lewicowy o wyjątkowym głosie, postawie i światopoglądzie. Nowość w kiosku w każdą sobotę i oczywiście w abonamencie.

Do tej pory wydawało się, że Polska powtórzy scenariusz nakreślony przez Viktora Orbana. Jednak wygląda na to, że teraz wszystko wygląda zupełnie inaczej. Najbliższe lata pokażą, jaką drogę wybierze Polska.

Różne sposoby

Może to być ścieżka, którą moglibyśmy nazwać duńską. Polska łączy agendę populistyczną z pewnym stopniem polityki centrowej i rządów prawa. Na przykład w Danii socjaldemokratyczna premier Mette Frederiksen w dużej mierze przyjęła twardą politykę migracyjną proponowaną przez populistów.

Inną możliwą trasą jest trasa wenezuelska. Oznacza to, że po stosunkowo krótkiej epoce Liberalnych Demokratów, Polska zostanie wciągnięta w kolejną długą erę populistyczną za czasów PiS.

Inną możliwą drogę wytyczają Stany Zjednoczone – przynajmniej możliwą, bo wciąż nie wiemy, jak potoczą się w tym kraju wybory prezydenckie w 2024 roku. W tym przypadku Polska jest zdominowana przez liberalnych demokratów lub narodowych populistów co jeden lub dwa cykle wyborcze. Powstaje pytanie, czy demokracja jest możliwa w przypadku przetasowań w systemie politycznym po zwycięstwie każdej ze stron.

Ściśle z tym wiąże się pytanie, co dalej z narodowo-populistyczną partią, jaką jest PiS. Trzeba przyznać, że jest to partia ściśle związana z osobą Jarosława Kaczyńskiego. Można jednak sobie wyobrazić, że jeśli odejdzie, PiS na stałe wpisze się w polski krajobraz polityczny.

Być może w tej grupie nastąpi dalsza antyliberalna radykalizacja – lub odwrotnie – złagodzenie i utrwalenie konsensusu liberalno-demokratycznego.

Tak czy inaczej, wyzwanie, jakie w polityce stanowi ugrupowanie populistyczne, w żadnym wypadku nie zmniejsza się, niezależnie od większości opozycji. W Polsce panuje rywalizacja na śmierć i życie pomiędzy Donaldem Tuskiem a Jarosławem Kaczyńskim. Od zwycięzcy oczekuje się, że będzie miał wpływ na ocenę dorobku III RP. Sprzyja to silnej stabilności polaryzacji.

Na XIV-wiecznym obrazie Ambrosio Lorenzettiego niektóre postacie tańczą radośnie, ale uważny widz wkrótce zauważy, że dzieje się to nieco niewłaściwie. Postacie pośrodku patrzą na widza z poważnymi minami. Być może prawdziwa demokracja powstaje właśnie na przecięciu tych dwóch emocji.