18 marca 1921 r. Bolszewicka Rosja i Polska podpisały porozumienie pokojowe w Rydze. Konflikt zaostrzył się w wyniku I wojny światowej, ponieważ granice północno-wschodniej Europy nie były wyraźne. Polska, wcześniej podzielona na trzy części, odrodziła się i rozszerzyła na wschód. Rosja Sowiecka została naznaczona wojną domową, pod rządami Lenina bolszewicy zostali zepchnięci na zachód w nadziei, że komunizm będzie mógł się dalej rozprzestrzeniać.

W tym czasie Europa Wschodnia była bardzo zróżnicowana etnicznie, więc w walkach brali udział inni aktorzy: wojska lojalne wobec Jorsa, wojsko bałtyckie, Ukraińcy i Białorusini. „Wszyscy walczyli wtedy ze wszystkimi” – mówi Historyk Stephen LensteideAutor książki o mało znanej wojnie polsko-radzieckiej: „Zapomniany sukces” (CH Peck 2020).

SZ: Polacy, Ukraińcy, kraje bałtyckie, Żydzi i inne grupy etniczne od wieków żyją w konfliktach W północno-wschodniej Europie. Podczas wojny polsko-radzieckiej przemoc wybuchła w bezprecedensowym tempie. Dlaczego sąsiedzi stali się wrogami śmierci 100 lat temu?

Stephen Lensteid: Grobowiec długiego milczenia, imperia stłumiły wszystkie możliwe konflikty w XIX wieku – głównie gwałtownie. Na początku XX wieku każda z tych grup etnicznych – poza Żydami – miała własny ruch narodowy, który walczył o swoje państwo. Tak więc każdy z tych ruchów narodowych walczy przeciwko drugiemu.

Jak wtedy potoczyły się walki?

Zupełnie inny niż z I wojny światowej. Zamiast milionów żołnierzy są armie mniejsze, liczące miliony ludzi, ale jednocześnie walczące na pełnym froncie: od Bałtyku po Karpaty. Próby ustawienia systemu poziomów nie powiodły się. Było bardzo niewielu graczy na tych dużych odcinkach frontu. Dlatego końce biegły tam iz powrotem z Kijowa i Mińska do Warszawy.

Pierwsza Wojna Swiatowa. Była to pierwsza bitwa mechaniczna, w której użyto samolotów i czołgów. Z jaką bronią walczyli aktorzy w wojnie polsko-radzieckiej?

Wszystkie witryny wykorzystują dostępne dla nich materiały – niewiele z nich. To nie jest kwestia bardziej uzbrojonych narodów, takich jak II wojna światowa. Często w grupie dziesięciu myśliwców jest tylko pięć dział. Jeśli jeden zostanie zabity, następny zabiera broń poległego towarzysza. W związku z tym nastąpiła poprawa, a broń tnąca i uderzająca były coraz częściej używane.

Czy ludzie atakowali się nawzajem wyciągniętym sokiem?

Oraz pasy z końmi. Były nawet częste bitwy kawalerii. W tym czasie do słupów trafiło również kilka czołgów z Francji, ale w większości zostały one złamane bez udziału wroga: w tym czasie pojazdy nie nadawały się jeszcze na duże obszary. Z drugiej strony konie miały wtedy wiele zalet: teraz łatwiej było zapewnić zwierzętom wodę i trawę niż znaleźć paliwo do silników spalinowych. Ponadto jeźdźcy są wyżsi, co ułatwia przełamanie linii frontu. Innym godnym uwagi aspektem tego konfliktu w tamtym czasie był sposób, w jaki aktorzy byli atakowani przeciwko publiczności.

Ale nawet podczas I wojny światowej zginęły dziesiątki tysięcy cywilów.

Jest jedna ważna różnica: podczas II wojny światowej konflikt był postrzegany jako bardziej imperialny niż rasowy. Zginęło niezliczona liczba cywilów, ale nie byli oni jeszcze świadomie uważani za główne cele militarnej przemocy, jak w wojnie polsko-sowieckiej. Wyobraź sobie polskich bojowników zdobywających wioskę, natychmiast znajdującego ukraińskiego księdza, znęcającego się nad nim i zabijającego go. Działa też w innej konstelacji: kiedy bolszewicy przyjeżdżają do polskiej wsi, szukają katolickiego księdza, burmistrza i innych dostojników. Jeśli je zobaczysz, zabijasz ich.

Wspomniał Pan, że obywatele żydowscy – z wyjątkiem syjonizmu – nie utworzyli wówczas własnego ruchu narodowego. Jaką rolę odegrali w tym konflikcie?

Przecież wtedy byli ofiarami. Przecież Żydzi chcą żyć spokojnie z dala od konfliktów. Na ogół podejrzewa się, że Żydzi byli niewierni i potajemnie pracowali dla wroga.

Dobrze znane antysemickie stereotypy.

Uprzedzenie ma po prostu straszne konsekwencje. Okradzane są domy i sklepy, atakowane są Żydzi, a wielu ginie. Często przeprowadzana jest swego rodzaju rozprawa przed sądem kodeksowym. Są masakrowani, ponieważ wszystkie strony są Żydami. Jednocześnie walczące strony często posługują się obywatelami żydowskimi, ponieważ mówią wieloma językami i dlatego mogą pełnić rolę mediatorów. To z kolei zostałoby zinterpretowane przez innych aktorów jako zdrada. W tamtym czasie ta przemoc często miała miejsce od przodu do tyłu.

Ile było wtedy tych masakr?

W samej Polsce jest ich ponad 500. Oprócz rabunków i morderstw, przesłanie brzmi: Żydzi nie powinni wyobrażać sobie, że mają równe prawa. Ci antysemici chcą ustanowić państwo korporacyjne, w którym Żydzi będą izolowani i trzymani na niższym szczeblu.

Masz więc przybliżoną liczbę: ilu Żydów zginęło w tym czasie, a ilu zginęło w wyniku konfliktu?

W obecnej strefie konfliktu na Ukrainie ponad 100 000 żydowskich cywilów zostało zabitych przez bojowników ze wszystkich stron; W Polsce, daleko od frontu, było ich kilkaset więcej. Nie ma dokładniejszych danych dotyczących wojny polsko-radzieckiej, ponieważ nie zostały udokumentowane. Uważa się, że w sumie zginęło kilka milionów ludzi.

Dlaczego niewiele wiadomo o tym konflikcie?

Szczególnie badania w Polsce koncentrowały się na wydarzeniach wojskowych i osobach takich jak wojownik, a później głowa państwa Józef Besutsky. Jednak nie zbadano, jak to wszystko wpływa na opinię publiczną. Jeśli chodzi o wizerunek własny Polski, to nie tylko uratowali swój kraj, ale także Europę przed komunizmem.

W marcu 1921 r. Polska i bolszewicka Rosja podpisały traktat pokojowy w Rydze. Kto wygrał wojnę?

Obie strony mogły czuć się w pewnym stopniu zwycięskie, podczas gdy ani Warszawa, ani Moskwa nie osiągnęły swoich celów wojennych. Polska broniła swojego terytorium i utrzymywała je do początku II wojny światowej. Ale nikt nie ma terytorium, którego próbowano, wielkie imperium polskie XVIII wieku nie odrodziło się ponownie, a niepodległa Ukraina nie stała się krajem pośrednim dla sowieckiej Rosji.

Jak można zadowolić bolszewików?

Armia Czerwona znajdowała się teraz dziesięć kilometrów od Warszawy, a ostatecznie 600 kilometrów. Ale co osiągnęli: mają bezpieczną zachodnią granicę, która stanie się częścią Związku Radzieckiego bezpośrednio z Polską, Białorusią i Ukrainą. Światowa rewolucja jest odkładana, ale białych kontrrewolucjonistów można po cichu pokonać. Nie spełniły się obawy, że wojska lojalne wobec Polaków, carów i innych aktorów połączą siły przeciwko bolszewikom. Zapewniono przetrwanie reżimu Lenina.

Tak więc konfrontacja kończy się impasem pomiędzy dwoma głównymi wrogami. W swojej książce nadal nazywasz wojnę „prymitywną katastrofą” Europy Wschodniej. Dlaczego?

Ponieważ kładzie podwaliny pod bardziej krwawe konflikty. Kwestie narodowe pozostają nierozwiązane i nie ma prawdziwej polityki mniejszości. Europejczycy z Europy Wschodniej musieli to zrobić na małą skalę Umowa Versace Uznanie praw mniejszości tylko w 1919 roku: obowiązek ten jest postrzegany jako wysypisko, a tym samym prowokuje je dalej, a nie rozwiązuje konflikty etniczne. Społeczeństwo większościowe uciska mniejszości tak bardzo, jak tylko jest to możliwe.

Jak to działa?

Rozmawialiśmy już o sytuacji Żydów. Ukraińcy i Białorusini walczyli o niepodległość w czasie wojny, ale bezskutecznie są dzielnie zjednoczeni i część przesiedlana. Dwadzieścia lat później, podczas II wojny światowej, ukraińscy nacjonaliści dobrze zabijają 100 000 Polaków, a następnie Polacy zabijają dziesiątki tysięcy Ukraińców. Pozostaje nieufność sąsiednich państw do biegunów, która istnieje do dziś z powodu ich hegemonicznych wysiłków.

Czy możesz podać przykład wydarzenia historycznego, które miało wpływ do tej pory?

Po Wilnie 1921 w Polsce ludność miejska składała się głównie z Polaków i Żydów. Okolice zamieszkują przeważnie Litwini iz pewnością uważają Wilno za swoją stolicę. W 1940 r. Sowieci przekazali Wilno Litwinom, co doprowadziło do tego, że kwestie mniejszościowe do dziś są przedmiotem gorących dyskusji ze sprzeciwem mniejszości polskiej.

W tajnym protokole wtyczki Pakt Hitler-Stalin Polska Wschodnia została zaanektowana przez Niemców w Związku Radzieckim. Czy zdaniem Moskwy naprawiło piętno związane z następstwami wojny 1921 r.?

Możesz to powiedzieć. Z radzieckiego punktu widzenia odzyskali terytorium, które zajęli pod koniec I wojny światowej. W 1945 roku Stalin potwierdził przebieg granicy zachodnich aliantów. Prowadzi to do różnego rodzaju przymusowych przesiedleń: wypędzani ze wschodniej Polski często przejmują domy niemieckich uchodźców na Śląsku, w Prusach Zachodnich i Wschodnich.

Warszawa nadal nienawidzi Moskwy. Jaką rolę odegrała w tym wojna polsko-radziecka?

Pamięć o konflikcie to najważniejszy element polskiego odrzucenia. Ale to, że Polacy nie lubią Rosjan, istnieje od wieków, bo od wieków toczą się konflikty polsko-rosyjskie, wielkie polskie podziały. Kolejnymi kamieniami milowymi po wojnie polsko-radzieckiej były układ Hitler-Stalin i 45 lat komunizmu. Polska wnosi teraz tę historycznie ukształtowaną wrażliwość na potencjalne zagrożenia ze strony Rosji dla UE. Dobrze, że Bruksela i Niemcy poważniej podchodzą do wizji Warszawy.