Polska pomoc z Berlina
Darowizny na Ukrainę między filmami o Auschwitz

Tomasz Dudek
6.06.2022, 12:47

W rzeczywistości Polski Instytut Flecky’ego jest instytucją naukowo-dydaktyczną. Ale w salach wystawowych jego berlińskiego oddziału, wśród zdjęć obozu koncentracyjnego Auschwitz, zebrano datki dla kraju najechanego przez rosyjską inwazję na Ukrainę.

Od września 2019 Berliński Oddział Instytutu Flecka mieści się w Barisal Flats w Berlinie, obok Ambasady Francuskiej i z imponującym widokiem na Bramę Brandenburską. Jest to państwowa instytucja naukowo-edukacyjna z Polski, powołana w obecnym kształcie w 2018 roku decyzją Sejmu RP. Misją tej organizacji jest nie tylko klasyczna praca archiwalna i naukowa, ale także upowszechnianie wiedzy o narodowosocjalistycznych i komunistycznych zbrodniach polskich ofiar. Berliński oddział nie tylko współpracuje z Archiwami Federalnymi, ale także organizuje dyskusje grupowe i prowadzi seminaria dokształcające dla nauczycieli języka niemieckiego.

Centralnym punktem kampusu w Berlinie jest jednak wystawa o Wittold Fleck, nazwie firmy, która tragicznie symbolizuje losy Polski w XX wieku. Jako bojownik ruchu oporu, Blake, jako jedyna osoba, pozwolił się aresztować pod fałszywym nazwiskiem podczas nalotu we wrześniu 1940 r. w drodze do obozu koncentracyjnego Auschwitz. „Ochotnik” ukazał się również w języku niemieckim w październiku tego roku Biografia Angielski pisarz Jack Fairweather pisał o Widoldzie Fleckym, organizującym grupę protestacyjną w obozie koncentracyjnym i relacjonującym zbrodnie popełnione przez Niemców w Auschwitz. Dzięki jego odwadze alianci otrzymali wstępne informacje o tym, co działo się w obozach koncentracyjnych od 1941 roku, z których Blake i niektórzy jego towarzysze zdołali uciec w 1943 roku.

Pod koniec II wojny światowej Blake padł ofiarą kolejnej dyktatury. W 1948 roku został skazany na śmierć przez nowy reżim komunistyczny z siedzibą w Związku Radzieckim podczas procesu, który miał go szpiegować. Dopiero po przemianach politycznych w 1989 roku przypomniał sobie jego tragiczny los.

Odwiedzający, którzy chcą dowiedzieć się więcej o losie Blake’a, nie przebywają obecnie w berlińskich salach wystawowych. Mimo tablic informacyjnych, fotografii i wystaw dokumentujących przerażającą codzienność w obozie koncentracyjnym Auschwitz, nadal przypomina magazyn. Paczki z apteczkami w kolorze oliwkowym ułożone są pod napisem „Każdy, kto mówi po polsku, jest naszym wrogiem”. Niedaleko pomieszczeń nad obozem szpitalnym w Auschwitz znajdują się plecaki ze sprzętem medycznym, każdy wyceniony na 2000 r. Pozostałe części wystawy służą jako składnica leków i technologii medycznej – wszystkie pilnie potrzebne dary zbierają Ukraińcy mieszkający w Berlinie oraz Ukraina-Hilf Berlin eV, Stowarzyszenie Plast Scout lub Stowarzyszenie Czarownic i ich organizacje. Musi być gotowy do transportu na Ukrainę do końca lutego w firmie Plekie.

– Listy, które tu piszemy, również trafiają do zbiorów. Nie wiemy, kto je otrzymuje, ale chcielibyśmy zachęcić tych na Ukrainie – mówi Kristina Krusak. Jeden z młodych ukraińskich wolontariuszy, który od wielu lat mieszka w Berlinie i pracuje jako pielęgniarka, teraz spędza wolny czas na budowaniu w Instytucie Pleka pomocy humanitarnej dla swojego kraju. Nie jest to już takie łatwe zadanie. „Początkowo chętnych do przekazywania darowizn było znacznie więcej” – mówi Christina Cruzac. „Ale teraz spada i musimy płacić za niektóre produkty z własnej kieszeni, aby dokończyć wysyłkę z pomocą”.

Praca wolontariuszy jest nie tylko umniejszana przez chęć przekazywania darowizn, ale także utrudniana przez niektóre darowizny. „Szpitale są również wśród naszych darczyńców. Ale niektóre leki lub inne środki medyczne, które dają, są już nieaktualne. Musimy je najpierw zamówić i często kończymy gołymi rękami”.

Nowa ojczyzna dla Ukraińców

Flecki nie tylko zbiera datki dla Ukrainy. Wystawa „Ukraina. Wojna w Europie” jest prezentowana w strefie wejścia firmy od połowy maja. Zastąpił on program „Głos Ukrainy”, w którym Ukraińcy mieli tablice prezentujące swoje przeżycia wojenne. Wystawę przygotował Witz Berlin, organizacja społeczeństwa obywatelskiego Ukraińców mieszkających w stolicy. „Zaaranżowaliśmy głosy Ukraińców w samolocie, aby udokumentować doświadczenia przyjaciół i znajomych” – powiedział Anton Torok. Artysta z Doniecka od 2014 roku mieszka w Berlinie i jest jednym ze współzałożycieli Witshaw.

Współpraca Vitsche z Instytutem Pileckiego nie ogranicza się do tej wystawy. Do Fotograf magazynu Max Levine został zabity przez rosyjskie wojska w marcu Zapamiętano go za zorganizowanie w ciągu kilku dni małej wystawy swoich wojennych fotografii, podczas której zbierano również pieniądze dla jego rodziny. W maju Witsey pojawił się ponownie z hukiem Film Dla ogółu społeczeństwa należy wprowadzić w Niemczech inną kulturę upamiętniającą II wojnę światową. „To już nasz drugi dom” – mówi Dorok, który swoją współpracę z berlińskim oddziałem Instytutu Flecka określa jako „metaforę” wojny w swoim ojczystym kraju.

Nowe spojrzenie na mieszkańców Europy Wschodniej w Berlinie

Białoruś, kolejny sąsiad Ukrainy, jest powodem, dla którego Flecky stał się hubem dla Ukraińców mieszkających w Berlinie. „Po tym, jak w sierpniu 2020 roku na Białorusi rozpoczęły się protesty przeciwko dyktatorowi Aleksandrowi Łukaszence, postanowiliśmy dać głos opozycji wystawami i wydarzeniami w Berlinie” – powiedziała Hannah Radzijovska, dyrektor Instytutu Berkeley w Berlinie. Tak narodziła się współpraca z RAZAM eV, organizacją zrzeszającą Białorusinów mieszkających w Niemczech. Zapytaliśmy ich, czy mieli jakiś kontakt z mieszkającymi tu Ukraińcami po rosyjskiej inwazji na Ukrainę. „Ponieważ nasza wystawa poświęcona Wittoldowi Flecky’emu jest przebudowywana, mamy również pomieszczenia, z których można korzystać.

Jak podkreśla Radziejowska, są jeszcze inne powody, dla których Polska Spółka Blecki otworzyła swoje podwoje dla berlińskich Ukraińców i Białorusinów. „Polska, Białoruś i Ukraina mają długą historię. To buduje i łączy porozumienie”. Należy dodać, że ta ogólna historia nie zawsze jest łatwa. Jednak te trudne wspólne historyczne relacje nie odgrywają dziś żadnej roli. Swietłana Dikonowskaja, symbol białoruskiej opozycji, wzięła tymczasem udział w trzech spotkaniach dyskusyjnych w Plekiewie na zaproszenie swoich towarzyszy mieszkających w Berlinie. Swoimi przerażającymi doświadczeniami podzieliła się Kateryna Suchomłynowa, deputowana Mariupola i ocalała, której misją jest edukowanie opinii publicznej o zbrodniach popełnianych przez rosyjskie wojsko w portowym mieście oblężonego Morza Azowskiego przez kilka tygodni. Tutaj. „Jestem wdzięczna za tę możliwość” – mówi Suchomlinowa.

Jednocześnie pojawia się pytanie, dlaczego żadna niemiecka firma nie wpadła na pomysł zapewnienia przestrzeni i przestrzeni dla Ukraińców mieszkających w Niemczech. Wielu z nich mieszka, zwłaszcza w Berlinie. Ale to nie znaczy, że niemieckie firmy nie zrobiły nic dla Ukrainy. Aby ratować ukraińskie archiwa, archiwa federalne przekazały bezkwasowe skrzynki i skanery, które w maju trafiły na Ukrainę. Kampania fundraisingowa została zorganizowana przez Instytut Pileckiego w Niemczech we współpracy z RAZAM eV i organizacjami ukraińskimi.