Im Herbst 2012 kamen Beamte aus Polen und Deutschland zusammen. Sie vertraten drei Bundesländer und eine Woiwodschaft. Ihr Ziel: die Entwicklung der Metropolregion Stettin. Allein in den grenznahen Städten und Landkreisen leben heute knapp eine Million Menschen, fast 400.000 davon in der größten Stadt der deutsch-polnischen Grenzregion.

Gerade einmal 20 Kilometer sind es von der Hafenstadt bis nach Mecklenburg-Vorpommern und Brandenburg. Deren östliche Landkreise gelten als strukturschwach und sind eher dünn besiedelt. „Es ist spannend, direkt in Grenznähe eine Großstadt zu haben“, sagt Heiko Miraß. „Das kann den ländlichen Raum komplett verändern.“ Miraß ist Parlamentarischer Staatssekretär für Vorpommern und das östliche Mecklenburg und sähe die grenznahen Gebiete lieber als Speckgürtel einer Großstadt – mit allen Vorteilen für Wirtschaft, Kultur und Verkehrsanbindung.

Doch wie gut funktionieren die Zusammenarbeit und das Leben in der Grenzregion zehn Jahre nach der Absichtserklärung? In Stettin ermittelt Julita Miłosz-Augustowska als Koordinatorin eines deutsch-polnischen Monitoringprojekts, was die Menschen in der Grenzregion wollen, und legt so die Grundlage für eine gemeinsame Politik. Die Polin spricht fließend Deutsch, hat über Jahre hinweg ein Verständnis für beide Seiten entwickelt. Das beginnt bei der Mentalität. „Deutsche planen gern langfristig, Polen von heute auf morgen.“

Die Herausforderungen liegen aber nicht nur in unterschiedlichen Arbeitsweisen, sondern auch in den Strukturen. Miłosz-Augustowska breitet mehrere DIN-A4-Ausdrucke mit Statistiken auf dem Tisch aus. Diese zeigen deutlich, wo die Unterschiede links und rechts der Oder liegen. Der Altersdurchschnitt auf polnischer Seite ist niedriger, ebenso der Lohn. Fachkräfte, vor allem im medizinischen und im Pflegebereich, arbeiten lieber in Deutschland. Die fehlen dann in Polen.

To prawdopodobnie wyjaśnia również, dlaczego znacznie więcej Polaków uczy się języka niemieckiego niż Niemców uczących się polskiego. W samym Szczecinie w ubiegłym roku na lekcjach języka niemieckiego wzięło udział ponad 22 000 uczniów, podczas gdy w całym kraju związkowym Meklemburgia-Pomorze Przednie mniej niż 1300 uczniów. Aby zapobiec drenażowi mózgów, w niektórych miejscach rozważa się już odwołanie lekcji języka niemieckiego.

Miraß również mówi w tym kontekście o ulicy jednokierunkowej. Luka płacowa faktycznie się zmniejszyła, ale nadal jest wyraźnie zauważalna. Choć mieszkańcy Szczecina zarabiają mniej, koszty życia są wyższe niż w Meklemburgii-Pomorzu Przednim czy Brandenburgii. Od kilku lat coraz większa liczba Polaków przenosi się na tereny, które szczególnie ucierpiały na skutek emigracji po upadku muru. To się sprawdza, mówi Miras. Działają już dwujęzyczne przedszkola i festyny ​​wiejskie, na których śpiewają także chóry ludowe z całej Polski. Jednak ataki ksenofobiczne nie stanowią problemu.

Dla Niemców strona polska jest szczególnie atrakcyjna na wycieczki jednodniowe lub wakacyjne. Z badania przeprowadzonego przez Urząd Metropolitalny Szczecina wynika, że ​​dwie trzecie uczestników po stronie niemieckiej podróżuje do Polski. Inne powody podróży to zakupy i odwiedzanie restauracji. Większość Polaków przyjeżdża do Niemiec także na jednodniowe wycieczki i zakupy, a także na zwiedzanie obiektów rekreacyjnych. Ogród zoologiczny Ueckermünde odpowiedział już na nowych gości i wywiesił tablice w języku polskim. Z drugiej strony, współczesna orkiestra szczecińska prężnie się rozwija także dzięki Niemcom, którzy stanowią jedną trzecią publiczności.

Mały ruch graniczny wydaje się działać. Korona pokazała, jak szybko bariery mogą ponownie się zamknąć. Granice zostały zamknięte, a Polacy mieszkający na Pomorzu Zachodnim i pracujący w Szczecinie nagle utknęli w Niemczech. Granice znów są otwarte, ale w stosunkach niemiecko-polskich panuje kryzys. Krytyka polityki Niemiec wobec Ukrainy, długoterminowa bliskość z Rosją, żądania reparacji i jesienne wybory parlamentarne wywierają presję na stosunki. Partie konserwatywnej koalicji rządów krajowych wybrały już Niemcy jako wroga swojej kampanii wyborczej.

W Szczecinie można pojechać dalej. Długotrwałe wątpliwości po upadku muru w dużej mierze zniknęły. „Niemcy to nasi sąsiedzi” – mówi Miłosz-Agustowska. Im dalej od Warszawy – mówi Miras – tym mniej polityka odgrywa rolę. „Mamy do czynienia z istotną wymianą informacji na szczeblu regionalnym”. Polki potwierdzają, że poziom pracy jest zadowalający. Ale mówi też: „Bez UE niewiele rzeczy byłoby tutaj możliwych”. W latach 2014–2020 za pośrednictwem samego programu Interreg do Pomorza Zachodniego, Pomorza Zachodniego i Brandenburgii napłynęło ponad 140 mln euro projektów transgranicznych. Kolejne 125 mln euro ma być dostępne do 2027 r.

Miłosz-Augustowska marzy o przestrzeni, która rozwija się sama od dołu. Aby do Niemiec pojechali nie tylko lekarze, ale i pacjenci z Anklam czy Pasewalku pojechali do Szczecina. To dobrze sprawdza się w przypadku dentystów – mówi. Odroczenie kosztów jest również regulowane przez niemieckie towarzystwa ubezpieczeniowe. Istnieje również wspólna służba ratunkowa, ponieważ najbliższy szpital nie zawsze znajduje się w Twoim kraju.

Ogólnie rzecz biorąc, mieszkaniec Szczecina chciałby uzyskać więcej informacji na temat możliwości pracy i wypoczynku w obu językach. To nadal jest problem. Meras ma nadzieję promować transgraniczne planowanie przestrzenne. Obecnie budowana jest linia kolei miejskiej, która połączy Szczecin z polskimi przedmieściami. Teoretycznie mógłby on także dotrzeć do Niemiec.

Jednak Pomorze Zachodnie już reklamuje bliskość Szczecina jako zaletę lokalizacyjną. Powodzenia. Na przykład Birkenstock buduje obecnie nową fabrykę w Passwok, w której utworzy się 1000 nowych miejsc pracy. Bez pobliskiego miasta kurczące się małe miasteczko nie było w stanie przyciągnąć firmy obuwniczej. Polska jest ważna gospodarczo także na innym poziomie: jest jednym z pięciu największych krajów eksportowych Meklemburgii-Pomorza Przedniego i najważniejszym dla Brandenburgii.

Regiony Brandenburgia, Meklemburgia-Pomorze Przednie i Pomorze Zachodnie rosną razem, także dlatego, że są od siebie zależne. Nie przebiega to bez problemów, ale przynajmniej na poziomie praktycznym wydaje się, że dobrze się dogadujemy. Do roku 2030 planuje się utworzenie w pełni połączonego regionu od Łaby po Wartę – wizji wspólnej przyszłości, która pojawiła się dziesięć lat temu.