6 220 609 000 000 złotych – około 1,3 biliona euro. Premier Mateusz Morawiecki wspominał o tej kwocie jeszcze w połowie stycznia w gościnnym artykule w SPIEGEL. Liczba ta utrzymuje się przez ostatni rok, od czasu publikacji „Raportu o stratach wojennych Polski w wyniku niemieckiej agresji i okupacji podczas II wojny światowej”. Warszawa / Berlin.

Przeczytaj także: Zakaz na wyspie Uznam bez Polski – czy to się uda?

Kwestia niemieckich reparacji nie jest nowa – ale odżyje dopiero na początku 2023 roku, także w świetle wyborów parlamentarnych w Polsce, które mają się odbyć jesienią. To wyjaśnia, dlaczego kwestia wypłat odszkodowań jest złożona: ponieważ można na nie odpowiedzieć w różny sposób z prawnego, etycznego i politycznego punktu widzenia.

Fakty wymieniane m.in. przez Morawieckiego są niepodważalne. W wyniku II wojny światowej w Polsce zginęło lub „zaginęło” 5,5 miliona ludzi, z czego około jedna piąta to dzieci poniżej 10 roku życia. Tylko w niemieckich obozach zagłady zginęło 3,7 miliona tych ofiar. Niemieccy najeźdźcy bezlitośnie plądrowali kraj. Obrabowali, terroryzowali i zabili miliony ludzi. Pod koniec wojny Warszawa była pustynią. Deklarowanym celem okupacji niemieckiej była zagłada narodu i kultury polskiej.

Zrzekła się roszczeń w 1953 i 1970 roku – ale nie dobrowolnie

Dzięki wielu międzynarodowym i dwustronnym umowom kwestie reparacji i transferów terytorialnych po 1945 r. zostały ostatecznie wyjaśnione i nie były kwestionowane aż do 2015 r. Narodowo-konserwatywna partia Prawo i Sprawiedliwość jest w rządzie w Warszawie od 2015 r. i podnosi tę kwestię od tego czasu reparacji wojennych dla Niemiec.

Istotą argumentu strony polskiej jest zrzeczenie się przez Polskę reparacji z 1953 r. „Jesteśmy przekonani, że traktat między NRD a PRL z 1953 r. jest nieważny: w tym czasie Związek Sowiecki zmusił warszawski rząd wasalny do do przepadku reparacji, tak Morawiecki w „Spieglu”.

Tak jak zachodni alianci wstrzymali reparacje od Republiki Federalnej, tak samo Związek Radziecki zrobił to samo dla NRD z powodu konkurencji między Wschodem a Zachodem. PRL otrzymywała – jeśli w ogóle – reparacje dotychczas i pośrednio za pośrednictwem Związku Sowieckiego, a także na niekorzystnych warunkach – teraz całkowicie z nich zrezygnowała w 1953 r. W 1970 r. przewodniczący rządzącej PPR Władysław Gomułka, który jeszcze wówczas sprawował urząd, to ustępstwo na rzecz kanclerza Willy’ego Brandta oznaczało zawarcie traktatu z Republiką Federalną Niemiec, który Bundestag ratyfikował w 1972 roku.

Polska nie była stroną traktatu 2+4 z 1990 r

Kwestie prawa międzynarodowego zostały ostatecznie wyjaśnione w Traktacie 2+4 w 1990 r. W rzeczywistości traktat między dwoma państwami niemieckimi a mocarstwami zwycięskimi w II wojnie światowej nie poruszał kwestii reparacji.

Dla zwolenników reparacji w Polsce oznaczało to zawarcie umowy kosztem stron trzecich – konkretnie z Polski, co zostało zignorowane w procesie. Strona niemiecka stoi na stanowisku, że wszystkie kwestie dwustronne między Polską a Niemcami, w tym np. granice, zostały już ostatecznie wyjaśnione z wyprzedzeniem.

Gdyby chodziło tylko o prawo, debata byłaby tak dobra, jak w tym momencie – wydaje się, że nie ma roszczenia o odszkodowanie. Ponieważ jednak w grę wchodzi także etyka, a przede wszystkim polityka, sprawa jest znacznie bardziej skomplikowana. Roszczenia o odszkodowanie mają różne cele.

Z polskiego punktu widzenia okupanci zmienili się dopiero po 1945 roku

Po pierwsze, tak naprawdę chodzi o uznanie niemieckich okrucieństw, które w rzeczywistości wciąż są nieco niedostatecznie reprezentowane w niemieckiej opinii publicznej. Przykład: Lidice lub Oradur-sur-Glen znane są jako miejsca niemieckich masakr podczas II wojny światowej – ale fakt, że jednostki niemieckie brutalnie zamordowały 30 000 ludzi w ciągu zaledwie trzech dni w sierpniu 1944 r. powrót do świadomości.

Głównym celem tej prośby jest pokazanie, że z polskiego punktu widzenia okupacja nie skończyła się po 1945 roku, tylko zmienili się okupanci. Prawdziwie wolna Polska wyłoniła się ostatecznie dopiero po wycofaniu armii sowieckiej i rosyjskiej w latach 90.

Jest to ważne dla zrozumienia w Niemczech. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej i NATO zawsze było zabezpieczeniem przed Niemcami i Rosją – tymi mocarstwami, które powodowały, że Polska raz po raz znikała z mapy, podobnie jak Prusy i Cesarstwo Carskie, później pod rządami Hitlera i Stalina. To częściowo tłumaczy niechęć do wszelkich postępów UE, które wiążą się z rezygnacją z suwerenności narodowej.

Żądania reparacji są oczywiście zawsze wehikułem polityki wewnętrznej – zwłaszcza lider PiS Jarosław Kaczyński lubi rozgrywać antyniemiecką kartę na ścieżce kampanii. Co, biorąc pod uwagę niektóre wahające się stanowiska Niemiec w wojnie na Ukrainie, może znów stać się bardziej skuteczne.

Niemiecka polityka zagraniczna była zmuszona spojrzeć w lustro

Rozważając roszczenie o odszkodowanie, należy również pamiętać o dwóch rzeczach. Po pierwsze, bycie zapytanym to dobry znak, choć tylnymi drzwiami. Z jednej strony Niemcy i ich obywatele są postrzegani jako odbiorca, gdzie argumenty są przynajmniej wysłuchane – nawet jeśli prośba o reparacje nie zostanie zatwierdzona. Polska nie dochodziła żadnych roszczeń odszkodowawczych od Rosji jako następcy Związku Radzieckiego – Rosja Putina „nawet nie była pod tym względem ignorowana” w Warszawie.

Ciekawostka: wyjazd do Polski jako punkt kulminacyjny roku chóralnego

Po drugie, żądania i odmowy zmuszają niemiecką politykę zagraniczną do spojrzenia w lustro. Odwoływanie się do formalnoprawnych argumentów w przypadku polskich żądań może być postrzegane jako cyniczne i aroganckie, ponieważ można by chcieć zaproponować „politykę zagraniczną opartą na wartościach”, która ma spełniać wyższe standardy niż formalne umowy prawne i działania czysto interesowe .