Czarna tablica magnetyczna o wysokiej gęstości. Można zobaczyć fotografie, stykówki, reprodukcje, rysunki, pocztówki, przedmioty znalezione i obiekty trójwymiarowe, takie jak stara maszyna do pisania i mały globus. Cała fasada hali wystawowej jest wypełniona – wygląda jak mroczna kapliczka pamięci.

Instalacja Solid Pillars of All Unspeakable autorstwa Piotra Zbierskiego jest również rozpięta białymi sznurkami. Praca, przywodząca na myśl materialistyczne zdolności Dady, wyraża poważną fundamentalną wątpliwość fotografa: pytanie, czy rzeczywistość da się obiektywnie przedstawić. W przypadku Zbirskiego są to starożytne i duchowe rytuały różnych grup kulturowych. Każde ujęcie wskazuje też na to, że jest coś, czego na zdjęciach nie da się zidentyfikować. W pewnym sensie jest to przepaść między obrazem a rzeczywistością. Zainteresowanie nią sięga początków medium fotografii.

W XIX wieku po raz pierwszy pojawiła się młoda jeszcze technologia z twierdzeniem, że obraz jako najważniejszy dotychczas sposób przedstawiania rzeczywistości. Droga obiecująca, zwłaszcza że artystyczne możliwości fotografii wydawały się przewyższać malarstwo. Jednak malarstwo nigdzie nie zniknęło, wręcz przeciwnie, do dziś ugruntowało swoją pozycję jako medium artystyczne.

Podobnie sztuka fotografii nadal ewoluowała i dawno temu porzuciła pretensje do bycia jedynym sposobem odtwarzania rzeczywistości. Tutaj znowu ważną rolę odegrał szybki rozwój przemysłu filmowego. Ale przede wszystkim w ostatnich dziesięcioleciach sztuka fotografii walczyła o przetrwanie w obliczu ogromnej liczby obrazów cyfrowych, które są codziennie produkowane, publikowane i udostępniane w sieciach społecznościowych na całym świecie.

Niełatwa sytuacja dla artystów zajmujących się fotografią. Prace takie jak Piotra Zbirskiego na wystawie Stan wyjątkowy – polska sztuka fotograficzna dzisiaj pokazują, że wyzwanie może prowadzić do fascynujących prac. To skupia 26 współczesnych polskich fotografów na zamku Spandau w Berlinie.

Wystawę przygotował zespół kuratorów Grayny Siedleckiej i Jensa Peppera. Ma to być największa wystawa polskiej fotografii w Niemczech, nie pretendująca do miana panoramy. Dwaj koneserzy współczesnej polskiej sceny fotograficznej — Bieber, który mieszkał i pracował jako niemiecki autor i fotograf w Warszawie, oraz Sedlica jako polski mieszkaniec i założyciel fundacji kulturalnej „Fresh From Poland” — skupili się na tych pokoleniach fotografów, którzy dorastali i zaczynali karierę w III RP po upadku realnego socjalizmu.

Zaskakuje nie tylko zakres tematyczny prezentowanych prac i cykli, ale także różnorodność wykonania i prezentacji prac fotograficznych, z których część prezentowana jest jako instalacje, lightboxy, specjalnie oprawione lub zaaranżowane, a także uzupełnione filmem materiały. W prezentowanych pracach zwiedzający spotykają się z pewnym siebie i wielojęzycznym pokoleniem artystów, którzy – mimo aktualnych problemów politycznych Polski – krytycznie patrzą na sytuację w swojej ojczyźnie, ale także na problemy globalne.

Do swojej instalacji Nie możemy żyć – bez siebie jedna z młodszych uczestniczek, Karolina Vojtas, wydrukowała 32 kolorowe zdjęcia na różnych formatach arkuszach PCV i powiesiła je na ścianie w kolejności malejącej wielkości. Ponadto dostępne są małe ręcznie robione drewniane urządzenia z obrazkami, które można wyciągnąć lub jako mała karuzela, które zapraszają do korzystania z nich, aby można było spojrzeć na dziwaczne i kolorowe teatralne obrazy młodszego brata Wojty. Przesadzone, nieprofesjonalne i źle zrobione przypominają prowokacyjną sztukę Fluxusu.

W jaskrawym kontraście Dominik Tarabański realizuje swoje zamiłowanie do koloru i malarstwa martwej natury w cyklu „Róże dla Mamy”. Po bliższym przyjrzeniu się, pojedyncze kwiaty przedstawione w stylu ikebany okazują się doskonale ułożonymi kwiatami złożonymi z wielu pojedynczych elementów i narzędzi konstrukcyjnych, takich jak guma lub taśma. Te artystycznie zaaranżowane życia są dla Tarabańskiego hołdem dla matki, która zaszczepiła w nim optymizm, ciekawość i poszukiwanie piękna w codzienności.

W dwóch bardzo różnych cyklach Zuza Krajewska i Zosia Promińska poruszają specyficzne problemy nastolatków i młodych dorosłych. Znana z fotografii modowej fotografka Krajewska przedstawia zdjęcia do projektu, w ramach którego wielokrotnie odwiedzała przestępców w wieku od 13 do 18 lat w odległym ośrodku rehabilitacyjnym w Studzieńcu pod Warszawą i po dogłębnych dyskusjach fotografowała ich. Nawet nie znając poszczególnych środowisk, można wyczuć tragizm historii życia i okoliczności w tych wrażliwych obrazach, które są także oskarżeniem społeczeństwa.

Zosia Promińska po zakończeniu 16-letniej kariery modelki studiowała etnologię i zaczęła pracować jako fotograf. W swoim cyklu „Poczekalnia” wraca niejako do swoich korzeni, paradoksalnie portretując dziewczęta w wieku od 12 do 15 lat w dziecięcych pokojach, pozujące przed kamerą w strojach zaprojektowanych przez polskich projektantów mody. Wszyscy marzą o udanej karierze jako A.J Model I tęsknią za momentem, w którym już od 16 roku życia będą mogły pracować za granicą. Sceneria, a zwłaszcza uchwycona mimika twarzy przekazują podtekst, a mianowicie niedojrzałość młodych mężczyzn, którzy nie potrafią ocenić trudności wymaganego zawodu ani spodziewanych psychologicznych konsekwencji dla niektórych z nich.

Jako członek agencji fotograficznej Magnum Rafał Milach jest jednym z najpopularniejszych fotografów w Polsce. W swoim cyklu „Strajk” dokumentuje publiczne protesty w swoim kraju na tle zaostrzenia prawa aborcyjnego w 2020 roku. Jego zdjęcia z demonstracji i blokad drogowych wiją się wzdłuż jednej ze ścian. Milach wybrał detale, które wydają się dziwnie efektowne, przedstawiające pojedyncze twarze zamaskowanych lub bezczelnie umalowanych demonstrantów lub obserwujących ludzi z okien sąsiednich domów.

Tu również pojawia się pytanie, czy możliwe jest obiektywne przedstawienie wydarzeń. W każdym razie zdjęcia Milacha, który wyraźnie stoi obok protestujących, świadczą o tym, że pozycja osoby stojącej za kamerą jest równie ważna jak pozycja kamery.

„Stan wyjątkowy – polska fotografia dziś”, do 1 stycznia 2023, ZAK – Centrum Sztuki Współczesnej (Zitadelle Spandau), Berlin.