Był 24 marca 1944 r. W Markowej, małej polskiej wiosce niedaleko granicy z Ukrainą, zapadał zmierzch. Żandarm puka do drzwi Teofila Keelera. „Rozstrzeliwaliśmy Żydów. Wśród ulamów” – mówi. Wójt wioski musi zebrać mężczyzn, którzy kopali grób. Keeler Joseph pędzi do domu Ulmy. Po drodze słychać kolejny strzał.

Znajduje dziecko leżące na ziemi na podwórzu. Kobieta, może dwu-, trzyletnia. Nadal macha prawą ręką. Obok niej znajdują się martwe ciała jej rodziców, pięciorga rodzeństwa, w tym Victorii i Josepha, którzy są w trzecim miesiącu ciąży, oraz Stacii, studentki. Nieco dalej Saul Goldman, jeden z ośmiu Żydów ukrywających ulamę.

Obok zmarłych stoi Eilert Dieken, podporucznik niemieckiej policji. „Poszedłem do niego i zapytałem: «Dlaczego zastrzeliłeś dzieci?» Odpowiedział: «Społeczność nie ma z nimi problemu»” – relacjonuje sołtys Keeler w marcu 1958 roku.

ścieżka

Droga Rodzino Ulama, (…) jestem córką Eilerta Deacona, który (…) zmarł. Z korespondencji wiem, że w czasie wojny służył w Languet. Ku mojej radości dowiaduję się, że swoim postępowaniem wyświadczył ludziom dobro. Nie spodziewałbym się niczego innego! (…)

List od najstarszej córki Eilert Dieken jest datowany na 18 lutego 2013 r. Było to ważne prowadzenie dla Mateusza Szpytmy. Polscy historycy od lat próbują dowiedzieć się, co stało się ze skazanymi Markową.

Szpytma przypadkowo spotyka Eilerta Diekena. W Internecie znajduje historię policji z małego miasteczka Essen we Wschodniej Fryzji, w której wspomina się o inspektorze o tym nazwisku. W piśmie do tamtejszego komisariatu Szpytma pisze, że założył w Markowej muzeum i prosi o informacje na temat byłego żandarma.

Odpowiedź przychodzi nieco później: po wojnie Elert Deacon pracuje na komisariacie w Essence. Załączone zdjęcia również to pokazują. Półtora roku później przychodzi list od córki. Szpytma organizuje spotkanie.

Policja terrorystyczna

W czasie II wojny światowej na okupowane terytoria III Rzeszy wysłano nie tylko Wehrmacht i SS, ale także niemiecką policję. Od 1941 r. Eilert Deacon pracował w miejscowości Landshut (Landcut) u podnóża Karpat. Kieruje tam placówką żandarmerii.

Obejmuje to zapewnienie zgodności z przepisami prawa, w tym przepisami dotyczącymi ograniczeń mieszkaniowych Rząd publiczny. Od października 1941 r. grożono śmiercią nie tylko Żydom opuszczającym getta, ale także tym, którzy je ukrywają – np. ulamom.

Czy Ulama byli „zbyt odważni”?

„Stasia była inteligentną i spokojną dziewczyną, bardzo dobrą uczennicą” – wspominał bratanek Wiktorii Ulmy, Roman Klues. „Wujek Józef był także utalentowanym człowiekiem z mnóstwem pomysłów. Hodował jedwabniki, sadził drzewa morwy, zbudował aparat i zrobił mnóstwo zdjęć”.

„Ulmowie to spokojna rodzina” – mówi Eugenius Sailer. Świadkiem jej morderstwa był jej ojciec Franciszek. – Może byli zbyt odważni? Spekuluje, że. Rodzina Silera również ukrywała w tym czasie Żydów, ale żadnemu z nich nie wolno było w ciągu dnia opuszczać domu. Natomiast wśród ulamów Żydzi pomagali w pracach polowych.

Morderstwo na rozkaz Deacona

Dla Eugeniusa Seilera dzień, w którym zamordowano Ulmasa, był jednym z najgorszych w całej wojnie: „Miałem 12 lat i w szkole dowiedziałem się, co się stało. Wróciłem do domu z płaczem i wyobrażałem sobie, jak Niemcy przyjdą do nas w nocy. Przyjdź i zastrzel nas we śnie”.

Za dalszą rodzinę i śmierć ośmiu Żydów zapłaciłoby tylko dwóch przestępców: polski żandarm policji, który wydał rodzinę Niemcom i został zastrzelony przez polskie podziemie. Josef Kokot, były policjant niemiecki, został w 1958 roku skazany przez polski sąd na dożywocie. W swoich zeznaniach zapewnia, że ​​morderstwa popełnił na rozkaz Deacona.

Szanowany człowiek

W tym momencie Eilert Dieken mieszkał już w Esens przez długi czas. Niewielu mieszkańców małego miasteczka pamięta pierwszego porucznika policji. „Bardzo miło i pomocnie” – mówi starsza kobieta przez telefon.

„Był czołowym funkcjonariuszem policji. Szanowaliśmy go” – wspomina Theodor Schutz, starszy mieszkaniec Essen. Digan był bardzo popularny nawet wśród młodzieży. Szutz jest zszokowany, gdy dowiaduje się, za jakie przestępstwa odpowiada policjant.

Denazyfikacja nie stanowi problemu

Klaus Wilbers, były funkcjonariusz policji i były burmistrz Essen, również jest zszokowany. Kiedy w 1973 roku Eilerd Deegan obejmował swoje obowiązki, nie żył już od trzynastu lat, ale jego koledzy na komisariacie wciąż mówili o dyktatorze. Wilburs wspomina rozpowszechnianie literatury narodowosocjalistycznej wśród starszych funkcjonariuszy policji.

W latach pięćdziesiątych niemiecka przeszłość nie była jeszcze tematem zajęć w szkołach policyjnych. Eilert Dieken przeszedł denazyfikację bez żadnych problemów. We wszystkich trzech operacjach nie ukrywał swojej służby w Polsce. Otrzymał najwyższą ocenę: „Nie martw się”. I mógł kontynuować swoją pracę policyjną.

Koperta

Do 2013 roku córki Deacona nie wiedziały nic o zbrodniach ojca podczas okupacji niemieckiej w Polsce. Do czasu, gdy historyk poznaje najstarszą córkę Szpytmy. „Nie chciałem jej wszystkiego mówić” – wspomina historyk. „Nie wiem, jak zareaguje, jest już stara. Dlatego przygotowałam kopertę ze wszystkim, czego do tej pory dowiedziałam się o jej ojcu w Polsce”.

Córka opowiada Szpytmie o troskliwym i kochającym ojcu, który wrócił do domu na wakacje i rozmawiał o polskich przyjaciołach. Szczegóły pracy w Landshut były tajne. Córka nigdy nie pytała. O nic historyka nie pytała, nie była zainteresowana. Zostawia jej kopertę. „Wzięła go i podziękowała. Czy przeczytała treść? Nie wiem” – powiedział Szpytma.

ulubiona córka

Chcemy wiedzieć, szukamy córki w 2019 roku. Mając 90 lat, nie chce rozmawiać o przeszłości. „To było dla niej bardzo emocjonalne” – mówi jej syn, który był na spotkaniu z polskim historykiem. „W pogodnym nastroju wypowiada się o swoim ojcu, który był troskliwy i dobry, i potwierdza, że ​​jest jego ulubioną córką”. Synowi nadał imię ojca: Eilert.

Kilka lat temu wnuk przeczytał w Internecie o zbrodni w Markowej i skonfrontował matkę z prawdą o działaniach dziadka w Polsce. Nie zareagowała – ale musiała poruszyć ten temat swojej młodszej siostrze Hannalore.

„Całkowity wstyd”

„Mama miała same dobre wspomnienia z ojcem” – pisze córka Hannelore, Ilona, ​​która mieszka w Ameryce i do dziś pamięta „dziadka Eilerta z fajką”. Tuż przed śmiercią przerażona matka powiedziała jej, że jej dziadek był odpowiedzialny za śmierć całej rodziny. „Była bardzo zaniepokojona i pełna wstydu” – pisze Ilona. Zakłada więc, że obie córki Deacona znają zawartość koperty Spitmy.

Eilert Dieken popełnił w Polsce więcej przestępstw – ale Centralny Urząd Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu zainteresował się nim dopiero w latach 60. XX wieku. W latach 70. prokuratura w Dortmundzie wszczęła dwie sprawy przeciwko mordercy Ulmy i innym niemieckim funkcjonariuszom policji. Na karę było już za późno: Eilerd Deegan zmarł we wrześniu 1960 roku.

Pionier Kościoła katolickiego

W przyszłą niedzielę (10 września 2023 r.), 63 lata po jego śmierci, Kościół katolicki uczci pamięć zamordowanej rodziny Ulmów. W grudniu papież Franciszek uznał poświęcenie pary i ich dzieci. Watykańska komisja kanonizacyjna argumentowała, że ​​życie Ulmy było wzorowe dla chrześcijaństwa. „Ulma odwiedziła gminę. Decyzję o pomocy Żydom rozważono w świetle przykazania miłości i przykładu Dobrego Samarytanina, podkreślonego w ich Biblii. Dzieci zostały ochrzczone i włączone w swoją głęboką wiarę. Rodzice”, – stwierdziła władza.

Sprawa ta jest w Kościele katolickim nowością z dwóch powodów: jest to pierwsza rodzina z dziećmi wychowana „ku czci ołtarzy”, jak mówi Kościół, oraz pierwszy dar osoby już narodzonej, ale jeszcze nie narodzonej. Wciąż ochrzczone dziecko. Ustalono, że w chwili śmierci Victoria była w siódmym miesiącu ciąży. Według świadków, po zamordowaniu rodziny i złożeniu ciał do trumny, kobieta zaczęła rodzić. Dzięki poświęceniu rodziców noworodek otrzymał „chrzest krwi”, będący kanoniczną władzą Watykanu.

W Polsce Ulmy uważane są za symbol pomocy i poświęcenia dla Żydów w czasie okupacji niemieckiej. Izraelski pomnik Yad Vashem przyznał rodzinie honorowy tytuł „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata” w 1995 r., a w 2016 r. w Markowej otwarto Muzeum Rodziny Ulmów. Od 2018 roku rocznica zamordowania rodziny jest narodowym dniem pamięci polskich ratowników Żydów.

Wnuczka Eilerda Dickena, Ulma, była wzruszona, gdy dowiedziała się o rodzinnej pamiątce. Opisuje działania swojego dziadka jako „nieludzkie” i „barbarzyńskie”. „Bardzo mi przykro” – mówi przez łzy.

Tekst stanowi zaktualizowaną wersję artykułu z serii „Zbrodnia bez lekarstwa”Projekt polskich i polskich serwisów internetowych DW „Interia” i „Wirtualna Polska”.