Odległa osada we wschodniej Polsce, na krótko przed wybuchem II wojny światowej: przez jeden dzień i jedną noc mieszkańcy świętują ślub Helli i Wasyla. Jest Polką i Ukrainką. Takie powiązania nie są rzadkością na Wołyniu, choć oba podmioty zdają się zgadzać jedynie w odrzuceniu Żydów.

Polacy są mistrzami, a Ukraińcy służą

Po 1918 r. region w większości ukraiński ponownie przypadł Polsce. „Polacy to panowie, a Ukraińcy to służący”. Tak zamożny rolnik i burmistrz Maciej podsumowuje światopogląd, który był wówczas popularny podczas nadmiernego świętowania. Ukraińscy sąsiedzi Macieja, nawet w ten radosny dzień, są rozgoryczeni, że wykonują brudną robotę polskich ziemian i nie mają nic do powiedzenia. Doniesienia o indywidualnych nadużyciach przemocy między obiema stronami krążą.

Wielu Ukraińców ma nadzieję na przyszłość. Czy to w wieży Hitlera, czy Stalina. Obie miałyby sukcesywnie łączyć to, co jest obecnie północno-zachodnią Ukrainą. Nagle ten naukowiec, który wydaje się bardzo odosobniony, znajduje się w samym środku zamieszania, które po 1945 r. zmieni sporą część mapy Europy Wschodniej. Trudno sobie wyobrazić, że ten ksiądz wkrótce pogrąży się w chaosie i krwi, ale pierwsze oznaki końca świata są nie do pomylenia.

Prawie nikt nie jest niewinny

Nienawiść powoli rozprzestrzenia się jak trucizna, ostatecznie przeradzając się w fatalny efekt. Niemiecki tytuł filmu, który był wyświetlany w polskich kinach pod prostą regionalną nazwą „Wołyń”, jest mylący. Ani ludzie, ani warunki nie są „niewinne” na obszarze między Bugiem a Karpatami, jak pokazuje Maciej i wiele innych przykładów. Wdowiec, który ma dwoje dzieci, wybiera na swoją nową żonę siostrę Heli, Zosię, która ma dopiero 17 lat, mimo że kocha młodego Ukraińca Petra. Ale w znaku miłości prawie nie ma czasu na próby i udręki. Maciej i wielu innych mężczyzn ze wsi idzie na wojnę z Niemcami.

Kiedy Sowieci okupują kraj, jak uzgodniono w pakcie Hitlera i Stalina, zmieniają układ według własnych upodobań. Rodzina Maciejów straciła swoje gospodarstwo, a głowę rodziny, oczernianą jako „Kulak”, wywieziono. Teraz Zosia w pełni wchodzi w centrum opowieści. Od teraz to do niej należy zapewnienie przetrwania rodziny. Można to również postrzegać jako akt samostanowienia, zwłaszcza że sytuacja stawała się coraz bardziej zagmatwana w obliczu ciągle zmieniających się okupantów.

Śmierć poza wyobrażeniem

Latem 1941 r. Wehrmacht opanował miasto Wołyń. A teraz radykalni nacjonaliści ukraińscy wreszcie czują się lepiej. Zwolennicy Stepana Bandery nie cofną się przed niczym, by zrealizować swoje marzenie o niepodległej Ukrainie. Szczególnie odczuwają to Polacy. Zosia zniesie śmierć przekraczającą jej wyobraźnię. Polski reżyser Wojciech Smarzowski, zwłaszcza w ciągu ostatniego pół godziny, oczekuje obrazów nieznośnie brutalnych, nie rezygnując przy tym z delikatnego i gęstego stylu narracji, który, zwłaszcza ze strony głównego bohatera, uchodzi za bardzo skąpym scenariuszem.

Jesteśmy tak samo zszokowani jak żona młodego farmera, ale natrafiamy na scenariusz grozy, którego przerażenie wynika z faktu, że jest tak realny. W latach 1943 i 1944 ukraińskie bandy brutalnie wymordowały do ​​100 tys. Polaków na Wołyniu i wschodniej Galicji. Polacy wzięli odwet i zabili około 10 tys. ukraińskich cywilów. Te ekscesy, które zakończyły się wypędzeniem mniejszości polskiej na Zachód, do dziś napięły stosunki między Warszawą a Kijowem. Smarzowski nie aprobuje żadnej ze stron, ale ostrzega przed niszczycielską siłą narodowej iluzji.

Wybuchowa produkcja w dobie nowego nacjonalizmu

Smarzowski często budził poruszenie prowokacyjnymi filmami o tematyce tabu. W „Clear” z 2018 roku 56-latek zajmował się sprawami napaści w Kościele katolickim. Dwa lata wcześniej film „1943” otrzymał osiem nagród na najważniejszych krajowych nagrodach filmowych, co nigdy wcześniej nie miało miejsca. W czasach prawicowego rządu modyfikującego swój obraz historii Polski, która wielokrotnie zderzała się z krajobrazem kulturowym, reakcja ta była jeszcze bardziej atrakcyjna.

Kto może zrozumieć, dlaczego nie znaleziono niemieckiego dystrybutora kinematografii dla tej produkcji, która była bardziej wybuchowa w czasach narastającego nacjonalizmu. W końcu ten thriller jest wreszcie dostępny na DVD i Blu-ray trzy lata po premierze kinowej w Polsce.

Informacja: „Lato 1943 – Koniec niewinności” („Wołyń”, USA 2016), film Logisicha Smarzowskiego, z Michaliną Labacz, Arkadiuszem Jakobkiem i innymi, ok. 144 min, awans do konkursu RPG 18.

Premiera kinowa: 27 czerwca