Cztery kraje wyszehradzkie: Polska, Czechy, Słowacja i Węgry pozostają w tyle za Austrią i 15 krajami UE, jeśli chodzi o ekologizację ich gospodarek. Tak wynika z nowego badania przeprowadzonego przez Wiedeński Instytut Międzynarodowych Porównań Gospodarczych (WIIW) na zlecenie Ministerstwa Finansów. Z drugiej strony identyfikuje główne przeszkody w przejściu na zrównoważony, niskoemisyjny model wzrostu w tych krajach. Z drugiej strony status quo jej zielonej transformacji podlega szczegółowej inwentaryzacji. Zbadano udział energii odnawialnej w obszarach energii elektrycznej, transportu i budownictwa, efektywności energetycznej i surowców oraz funkcjonowanie zasady gospodarki o obiegu zamkniętym ustanowionej w Europejskim Zielonym Ładzie.

Wniosek: Nawet jeśli kraje Grupy Wyszehradzkiej osiągną swoje krajowe cele na 2020 r., to w porównaniu z UE jest jeszcze wiele do nadrobienia, na przykład w dziedzinie energii odnawialnej. Podczas gdy w Austrii stanowią one nieco poniżej 40%, liderzy z Wyszehradu, Czech i Słowacji stanowią tylko połowę. Nadal istnieje również wiele do zrobienia w zakresie recyklingu surowców, efektywności energetycznej oraz w sektorze transportu. Otwiera to ogromne możliwości dla austriackiego przemysłu, który jest liderem technologicznym w wielu technologiach środowiskowych, takich jak hydroelektryczność, energia wiatrowa, biomasa, pompy ciepła i termoregeneracja budynków. W badaniu zaleca się, aby Republika Alp odgrywała wiodącą rolę w transgranicznych projektach środowiskowych z krajami Grupy Wyszehradzkiej.

Przemysł motoryzacyjny i górnictwo węgla kamiennego jako przeszkody strukturalne

Ale dlaczego region pozostaje w tyle pod względem zielonej transformacji? „Powody tego są oczywiste” – mówi Tobias Ripple, ekonomista wiiw i współautor badania wraz z Susanną Zawarską. „Na przykład przemysł motoryzacyjny, którego tworzenie wartości i łańcuchy dostaw są nadal zorientowane na silniki spalinowe, odgrywa dominującą rolę w regionie” — mówi Ripple. Jedna czwarta samochodów produkowanych w Unii Europejskiej pochodzi z tych czterech krajów. Ich przejście na produkcję wyłącznie samochodów elektrycznych może kosztować wiele miejsc pracy. To samo dotyczy pracochłonnego górnictwa węglowego w Polsce. „Obawiając się, że zmiany strukturalne nastąpią zbyt szybko, polski rząd, co zrozumiałe, forsuje Europejski Zielony Ład” – wyjaśnia Ripple.

Dziedzictwo komunistyczne

Istotne przyczyny konieczności nadrobienia zaległości w redukcji dwutlenku węgla wynikają także z komunistycznej przeszłości. Pomimo imponującego procesu doganiania od zjednoczenia w 1989 r., poziom rozwoju gospodarczego w czterech krajach jest nadal niższy niż w Austrii czy Niemczech. I to pomimo faktu, że udało im się względnie oddzielić wzrost gospodarczy od konsumpcji dwutlenku węgla, czyli wzrost rośnie szybciej niż emisje dwutlenku węgla. „Kraje Grupy Wyszehradzkiej wciąż znajdują się w procesie konwergencji gospodarczej, która ma tendencję do zwiększania emisji dwutlenku węgla, a tym samym częściowo stoi w sprzeczności z celami klimatycznymi UE” – analizuje Ripple. Dodatkowo odziedziczyli wiele nieefektywnych energetycznie budynków i gałęzi przemysłu z czasów komunizmu, a także produkcję energii elektrycznej, która w dużym stopniu opierała się na elektrowniach jądrowych i węglowych. Na przykład Polska wytwarza 70% swojej energii elektrycznej z węgla, podczas gdy Czechy, Węgry i Słowacja wytwarzają od 37% do 54% z energii jądrowej. W świetle takiej struktury ekonomicznej świadomość społeczeństwa na temat konsekwencji zmian klimatycznych jest znacznie mniej wyraźna niż w Europie Zachodniej.

Ponadto istnieje pokusa, aby w kontekście wojny na Ukrainie chcieć zastąpić rosyjski gaz ziemny i ropę naftową dostępnymi w kraju paliwami kopalnymi, takimi jak węgiel, w celu zmniejszenia silnej zależności od Rosji. W przypadku całkowitego zamrożenia przez Rosję dostaw gazu ziemnego Słowacja, Węgry i Czechy stanęłyby w obliczu niedoborów w dostawach na poziomie co najmniej 40% ich zapotrzebowania. W każdym razie dalsza ekspansja energetyki jądrowej i wzrost wykorzystania węgla są już widoczne.

Główna rola Austrii

Według badania Austria może odegrać ważną rolę w zielonej transformacji w Polsce, Czechach, Słowacji i na Węgrzech. Z jednej strony ze względu na bliskie relacje gospodarcze z tymi krajami, az drugiej strony z powodu technologicznego przywództwa swojej branży w sektorze ochrony środowiska. „Prawdziwym motorem zielonej transformacji są tam znaczne środki finansowe z Brukseli” — mówi Ripple. „Prawie 40% wszystkich projektów w ramach programu odbudowy po koronawirusie NextGenerationEU musi być związanych z klimatem”. „Krajom wyszehradzkim brakuje jednak bazy przemysłowej i kompetencji technologicznych, by je zastosować. Austria ma duże doświadczenie, a także duże doświadczenie w tych krajach” – mówi Rebel.

W badaniu zaleca się zatem, aby Austria opracowała transgraniczne projekty wytwarzania zielonej energii elektrycznej, na przykład elektrownie wodne na Węgrzech, biomasę w Polsce lub energię wiatrową w Czechach i na Słowacji. Ponadto autorzy apelują o nawiązanie współpracy regionalnej w celu zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego w przypadku odnawialnych źródeł energii. Szczególnie obiecujące są sektory budownictwa i transportu. Pomimo ogromnego postępu w ocieplaniu budynków dzięki Narodowym Programom Dofinansowania Budownictwa Efektywnego Energooszczędnie, w krajach wyszehradzkich brakuje firm, które mogą przeprowadzać termomodernizacje. Jeśli chodzi o pompy ciepła, wykorzystanie ciepła odpadowego i ekologiczne technologie budowlane, austriackie firmy należą do światowych liderów rynku. To samo dotyczy bardzo potrzebnej elektryfikacji dróg i kolei w tych krajach. Do tej pory transport opierał się głównie na wykorzystaniu nieefektywnych energetycznie biopaliw.

Wreszcie badania nad zielonymi technologiami, takimi jak magazynowanie energii elektrycznej, powinny być promowane ponad granicami. W badaniu zaleca się, aby Austria, w ścisłej współpracy z Polską, Czechami, Słowacją i Węgrami, wykorzystała impet polityczny stworzony przez wojnę z Ukrainą do przejścia na odnawialne źródła energii we wszystkich państwach Grupy Wyszehradzkiej.

Badanie jest dostępne do pobrania tutaj .