„Witamy w Centrum Kodowania Enigma” – wita mnie przewodnik audio. „Enigma to greckie słowo oznaczające łamigłówkę. Tak nazwano słynną niemiecką maszynę szyfrującą XX wieku, która umożliwiła nazistowskim Niemcom podbój niemal całej Europy. Złamanie szyfru Enigmy było jednym z największych wyzwań, przed jakimi stanęli alianci. Okazało się to kluczowe. Walka to nie siła, ale myśl.”

Na Uniwersytecie Poznańskim najlepsi studenci Wydziału Matematyki uczyli się podstaw kryptografii na kursie szyfrowania prowadzonym przez polski wywiad. Wśród nich byli matematycy Marian Rygoski, Henrik Szygalski i Jerzy Rosicky.

Polacy mieli już doświadczenie i pierwsze sukcesy w kryptografii. Już w 1919 r. utworzyli profesjonalne biuro szyfrów do odszyfrowywania rosyjskich wiadomości podczas wojny polsko-bolszewickiej.

Następnie, w 1929 roku, Enigma przypadkowo wpadła w ręce Polaków. Pewnego dnia w warszawskim urzędzie celnym pojawiła się dziwna przesyłka, a tajemniczy Niemiec nalegał na jego powrót. Służba Celna zawiadomiła Biuro Kryptograficzne. Urządzenie zostało sfotografowane i zmierzone, a jego okablowanie zostało skrupulatnie prześledzone.

Nieprzypadkowo polski wywiad wybrał Poznań na Biuro Kryptograficzne. Po rozbiorach miasto należało do Niemiec przez ponad 120 lat, aż do 1918 r. Wielu studentów i wykładowców mówiło tu po niemiecku; Znali też niemiecką mentalność i sposób myślenia.

„Niemiecka mentalność, czyli umiłowanie porządku, była bardzo ważna, zwłaszcza jeśli chodzi o klucze do kodu Enigmy” – mówi historyk Piotr Pojarsky. „Marian Rygoski, najważniejszy polski kryptolog, podczas pracy nad szyfrem Enigmy wiedział, że niemieckie szyfry na początku prawdopodobnie dostarczają prostych kluczy, bo pewnie chcieliby tak zorganizować, żeby nic nie komplikowały.”

Polacy zbudowali pierwsze maszyny do walki z Enigmą. W 1935 zaprojektowano obrotomierz – w swojej zewnętrznej formie połączenie Enigmy i maszyny do pisania. Wykorzystano go do określenia okresowej budowy ostrzy Enigmy. Niestety system był zbyt wolny, a kiedy Niemcy zmienili technikę procesową w 1938 roku, obrotomierz stał się bezużyteczny.

W efekcie Marian Rejewski w zaledwie miesiąc zbudował nowe urządzenie, nazwane bombą Rejewskiego. To prosto wyglądające pudełko zawierające sześć zestawów bębnów Enigmy i trzy rzędy klawiszy alfabetycznych Przeanalizuj wszystkie początkowe pozycje wirników Enigmy za pomocą bardzo złożonych formuł matematycznych i zatrzymaj je w odpowiedniej pozycji.

Innym polskim wynalazkiem były blachy perforowane Zygalskiego. Były to papiery z dziurami w miejscach, w których ostrze Enigmy miało pewną właściwość. Kiedy kilka kartek papieru zostanie umieszczonych jedna na drugiej, a niektóre dziury pasują do siebie, poprawny klucz szyfrowania można znaleźć w danym dniu. Swoją formą przywodziły na myśl grę „Sunken Ships”.

Wojny nie przetrwały ani obrotomierz, ani bomba Rejewskiego. Zrekonstruowany dla Muzeum Poznańskiego na podstawie rysunków i opisów.

Polskim crackerom Enigmy brakowało środków finansowych i technicznych, aby poczynić postępy, ale niechętnie dzielili się swoimi odkryciami z Brytyjczykami i Francuzami. Były gotowe na kilka tygodni przed wybuchem II wojny światowej.

Piotr Pojjarski: „Polacy długo trzymali to w tajemnicy. Obawiali się, że w brytyjskim biurze szyfrów są niemieccy szpiedzy. Polski wywiad dowiedział się, że ci niemieccy szpiedzy pracowali we francuskiej tajnej służbie. Więc ta tajemnica mogła wydarzyło się szybko. Duże i nie byłoby to tajemnicą”.

Dzięki polskim doświadczeniom brytyjscy i amerykańscy kryptolodzy w końcu zbudowali ogromne i potężne maszyny, takie jak bomba Rejewskiego, które ułatwiały jej złamanie. Najsłynniejszym z nich był Brytyjczyk Alan Turing. Jego siostrzeniec, Sir Dermot Turing, napisał trzy lata temu książkę, w której podkreśla rolę polskich crackerów Enigmy:

„Na długo zanim Alan Turing mógł pracować w Bletchley Park, polscy crackerzy Enigmy odnieśli sukces. Wszystko, nad czym pracowali w Bletchley Park, zostało zbudowane na fundamencie stworzonym przez kryptologów w Warszawie.”