od Martina Sandera

We wsi Usik Jezus Chrystus zajął miejsce kaszubskiego demona Gablona. (Deutschlandradio / Martin Sander)

Katolicyzm zapanował na polskich Kaszubach później niż w pozostałej części kraju. Na szlaku turystycznym przypominają o tym posągi przedchrześcijańskich duchów i bóstw. Ale teraz kościół wypowiedział im wojnę.

Kaszuby położone są na południe i zachód od Gdańska. Obszar ten jest dobrze znany z powojennej literatury niemieckiej: są tam powieści Güntera Grassa, takie jak „Die Blechtrommel”. Około 200 tys. ludzi do dziś postrzega siebie jako Kszubów, czyli przede wszystkim jako potomków swoich zachodniosłowiańskich ludów, a w drugiej kolejności jako Polaków.

Dusze przedchrześcijańskie na drodze ku pamięci

Kaszubi są katolikami, ale nie tak bardzo jak inni katoliccy Polacy: Polska została schrystianizowana na przełomie tysiącleci, a Kaszubi porzucili swoje przedchrześcijańskie tradycje kilka wieków później.

O tej przeszłości wspomina się w niektórych wsiach kaszubskich położonych około 50 kilometrów na zachód od Gdańska. Dziesięć lat temu powstało 13 drewnianych figurek, każda o wysokości około trzech metrów. Tworzy „Drogę Duchów Kaszubskich” o długości 80 kilometrów, która również została stworzona dzięki funduszom europejskim.

Tańczący demon i bogini płodności

Tych 13 rzeźb w drewnie to duchy, bogowie i demony z duchowego uniwersum Kaszubów – ale tutaj rozumianych w sensie historii kultury, nie tylko jako atrakcja turystyczna. W jednej z wiosek żyje na przykład Jigrzan, dobrotliwy duch zabawy i tańca.

Friendly Demon: Jigrzan to kaszubski duch zabawy i tańca. (Dom Kultury Linya)

Jadąc dalej, natkniesz się na Plac Pólnica, boginię pól i płodności, która jeździ nago na koniu. Musisz uwieść mężczyzn, a następnie zaciekle ich oczarować. W innym małym miasteczku znajduje się Gablon, demon sadów, który sprawia, że ​​ludzie sięgają po zagraniczne owoce.

Albo było: bo te rzeźby trzeba zregenerować. Wykonany jest z drewna i przez lata uległ częściowemu zniszczeniu z powodu deszczu i warunków atmosferycznych. Niektórzy skorzystali z tej okazji. W jednym miejscu Gablon, demon sadów, został zastąpiony po głosowaniu w małej wiosce postacią Jezusa Chrystusa.

Zwiększone upolitycznienie kościoła

Przez długi czas nikomu w Polsce nie przeszkadzały te rzeźby. Od dwóch, trzech lat część duchowieństwa krytykuje fakt, że ta droga w ogóle istnieje – skoro Kościół katolicki w Polsce ściśle współpracował z narodowymi populistami pod przewodnictwem Jarosława Kaczyńskiego i był także pod wpływem narastającego fundamentalizmu.

Camila Soroko, dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury na Linii, chce podtrzymywać kaszubskie duchy. (Deutschlandradio / Martin Sander)

Teraz, gdy bohaterowie mieli się odrodzić, stoczono walkę z pogaństwem. Chociaż dla wszystkich powinno być jasne, że te postacie dotyczą aspektu kulturowego i historycznego, a nie religijnego. W przeciwieństwie do Litwy, na przykład, nie ma odnowienia kościoła przedchrześcijańskiego. Jednak niektórzy przedstawiciele Kościoła upierają się przy swoim twierdzeniu, że wszystko powinno wyglądać tak, jak tego chcą.

Czy jest to skierowane przeciwko kulturze kaszubskiej? To wyjaśnienie jest proste, ale nie do końca działa. Nawet wśród tych, którzy czują się po kaszubsku, nagle niektórzy boją się tych „pogańskich” rzeźb.

Proxy walka o „pogańskie” duchy?

Być może konflikt wykracza poza spór o bohaterów. Kościół katolicki, a przynajmniej jego bardzo fundamentalistyczne skrzydło, stara się sprowokować nowe konflikty w polskim społeczeństwie, aby zmobilizować wierzących. W wyniku upolitycznienia Kościoła katolickiego w ostatnich latach poprzez jego uprzedzenie do rządu zmniejsza się liczba osób chodzących do kościoła.

Jablón, kaszubski demon na dworcu autobusowym w Osiku, został niedawno zastąpiony figurą Chrystusa. (Archiwum Rady Miejskiej Lenya)

W międzyczasie Kościół próbuje rozpętać jakiś kontr-ruch na ziemi. Jest wiele kwestii, z których najważniejszą jest prawdopodobnie opór Kościoła wobec roszczeń społeczności LGBT. Teraz odkrywają „pogańską” tradycję Kaszubów jako dodatkowy obszar sporu i chcą egzorcyzmować duchy i demony starożytności.

Liberalna polityka kulturalna w defensywie

Liderzy społeczności w okolicy, którzy opowiadali się za „Drogą Duchów Kaszubskich”, zareagowali z oburzeniem. Widzą, że są atakowani i nagle zmuszeni do prowadzenia swojej polityki kulturalnej w defensywie, i są przerażeni.

Cały konflikt wpisuje się w obraz postępującego podziału społeczeństwa polskiego na część nacjonalistyczną, katolicką – która wyraźnie domaga się demokracji i wolności słowa – oraz zwolenników społeczeństwa otwartego, demokratycznego i liberalnego.

Obecnie stosunek ten wynosi dwanaście do jednego dla duchów kaszubskich: jeden znak został najpierw zastąpiony przez Jezusa, a co dzieje się z pozostałymi liczbami, pozostaje niejasne.